کنتاکتور چیست؟عملکرد، انواع + ویژگی ها

کنتاکتور چیست؟

یکی از تجهیزات کاربردی که در صنعت برق مورد استفاده قرار می‌گیرد، کنتاکتور است؛ این وسیله را می توان در جریان ها و ولتاژ های مختلف در بازار پیدا کرد. به عبارتی دیگر کنتاکتور به عنوان یک دستگاه‌ کلیدزنی یا همان سوئیچینگ الکتریکی می باشد که به منظور روشن یا خاموش کردن مدار الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرد. پس می‌توان گفت یکی از انواع خاص رله، دستگاه کنتاکتور می باشد؛ ولی رله و کنتاکتور یک تفاوت پایه ای دارند و آن این است که در دستگاه های با جریان الکتریکی بالا از کنتاکتور و در دستگاه های با ظرفیت تحمل جریان الکتریکی کمتر، از رله استفاده می کنند. 

وجود ظرفیت بالا و عملکرد مناسب در جریان های بالا (شامل توان های بیشتر از ۱۰۰ کیلو وات و همچنین جریان های بیشتر از ۵۰۰۰ آمپر)، دلیل استفاده از این دستگاه در جریان ها و بارهای بالا می باشد؛ وجود ساختار به هم پیوسته این دستگاه سبب شده است که شما به آسانی بتوانید آن را نصب نمایید.

تفاوت رله و کنتاکتور در چیست؟

رله و کنتاکتور از نظر طراحی، کارایی و کاربرد، سرعت کلیدزنی، قیمت، ظرفیت بار، اندازه و مصرف برق تفاوت دارند.

اجزای کنتاکتور:

همه دستگاه‌های کنتاکتور برق از سه قسمت اصلی تشکیل شده اند که این قسمت ها عبارتند از بوبین (رله یا سیم پیچ)، کنتاکت (contact یا همان تیغه) و محفظه (frame یا همان قاب عایق). در کنار این سه بخش اصلی برخی از لوازم جانبی (مثل کنتاکت های کمکی) نیز قرار می گیرند. لوازم جانبی نیز شامل اینترلاک مکانیکی، لچ (قفل الکترومکانیکی)، تایمر (به صورت پنوماتیک یا الکترونیک)، کنتاکت های کمکی (که قابلیت نصب از بغل یا رو را دارند)، پلاتین ها و نویز گیر می باشند.

در ادامه اجزای اصلی را توضیح می دهیم :

• بوبین یا کویل کنتاکتور :

به مرکز مغناطیسی سیم پیچی شده در دستگاه کنتاکتور، بوبین یا کویل یا سیم پیچ می گویند. وظیفه این قسمت از دستگاه ایجاد نیروی مغناطیسی لازم از طریق باز و بسته کردن کنتاکت ها با سرعت زیاد به منظور وصل کردن فیزیکی تیغه های هادی می باشد. 

• کنتاکت (تیغه) :

دستگاه کنتاکتور دارای دو نوع تیغه (کنتاکت) می باشد که عبارتند از تیغه های فرمان و قدرت؛ تیغه های فرمان همانطور که از اسمشان پیداست، در بخش فرمان مورد استفاده قرار می گیرند. کنتاکت های فرمان به دو صورت در حالت عادی باز و در حالت عادی بسته (یا همان Normally Open به اختصار NO و Normally Close به اختصار NC) می باشند. این دسته از کنتاکت ها بر روی بدنه دستگاه قرار می گیرند. پس از اینکه سیم پیچ تحریک شود، این کنتاکت ها برعکس حالت خود عمل می کنند (به حالت عکس خود تغییر وضعیت خواهند داد). تیغه های های قدرت نیز همان کنتاکت های اصلی دستگاه می باشند.

• محفظه (قاب عایق) :

محفظه عایقی یکی دیگر از اجزای اصلی دستگاه کنتاکتور می باشد. نایلون و Bakelite (باکالیت)، از جمله موادی هستند که در عایق بندی کنتاکت ها مورد استفاده قرار می گیرند. به منظور جلوگیری از برق گرفتگی، ورود گرد و غبار، آب، خاک و چربی به دستگاه، ایزوله کردن دستگاه، کنتاکت ها را عایق بندی می کنند.

ساختار دستگاه چگونه است؟

معمولاً همه دستگاه های کنتاکتور از چندین کنتاکت بهره می برند. اکثر کنتاکت های استفاده شده در این دستگاه، از نوع Normally Open (یا همان کنتاکت باز هستند که با علامت اختصاری NO شناخته می شوند) است. وظیفه آن ها ایجاد قدرت عملکرد برای بار الکتریکی، در زمان برق دار شدن بوبین دستگاه کنتاکتور می باشد. وجود قابلیت باز و بسته شدن کنتاکت ها با سرعت بالا،  سبب شده است که دستگاه بتواند بارهای بزرگتر را به آسانی تحمل کند. این دستگاه در بیشتر اوقات در کنار موتور های الکتریکی قرار گرفته و مورد استفاده قرار می گیرد.

همچنین یکی دیگر از قابلیت های این دستگاه، پوشش طیف وسیعی از جریان های الکتریکی می باشد. این دستگاه می‌تواند در هر یک از آمپراژ ها در جریان‌های متفاوت (شامل جریان های پایین تا هزاران آمپر) و ولتاژهای مختلف (از ۲۵ ولت تا هزاران ولت) استفاده شود. این دستگاه در سایزهای مختلف (از ابعاد بزرگ گرفته تا سایزهای کوچک و دستی) در بازار موجود می باشد.

عملکرد این نوع از دستگاه چگونه می باشد؟

با قطع شدن موتور های جریان بالا، قوس الکتریکی در این موتورها تولید و ایجاد می‌شود؛ به منظور کنترل و کاهش این قوس های الکتریکی، از دستگاه کنتاکتور بهره می گیرند. 

به طور کلی این دستگاه دارای عملکرد پیچیده ای نمی باشد و بسیار ساده عمل می کند. به این صورت که جریان موجود در این دستگاه، سبب برق دار شدن بوبین کنتاکتور می شود. سپس این بوبینِ برق دار شده، میدان مغناطیسی را به وجود می‌آورد. در مرحله بعد آرمیچر دستگاه توسط میدان مغناطیسی ایجاد شده حرکت می کند. سپس به وسیله یک کنتاکت Normally Close (یا همان کنتاکت بسته یا به اختصار NC)، سبب تکمیل شدن مدار در میان کنتاکت های متحرک و ثابت می شود. کامل شدن مدار، باعث انتقال جریان به بار به وسیله کنتاکت ها می شود. آنگاه در صورت قطع شدن جریان دستگاه، مدار پس از بی برق شدن بوبین ها باز می شود.

عملکرد کلی دستگاه و طریقه غیر فعال کردن آن :

به طور کلی و ساده با عبور جریان الکتریکی از دستگاه کنتاکتور، یک میدان مغناطیسی قوی به وجود می آید. وجود این میدان سبب حرکت آرمیچر به سمت سیم پیچ (بوبین) می شود و به همین دلیل قوس الکتریکی به وجود می آید. سپس کنتاکت NC سبب هدایت و حرکت جریان الکتریکی به سمت دستگاه دارای کنتاکتور می شود. پس روشن و خاموش کردن مدار الکتریکی، وظیفه اصلی این دستگاه به شمار می رود.

با خارج کردن دستگاه کنتاکتور از درون دستگاه اصلی (دستگاهی که کنتاکتور در آن قرار گرفته است)، کنتاکتور غیر فعال می شود. حالت ارتجاعی فنر آرمیچر در زمانی که جریان الکتریکی عبور نکند تحت فشار قرار می گیرد و اتصال قطع می شود.

جریان موجود در این دستگاه، سبب برق دار شدن بوبین کنتاکتور می شود

قابلیت های دستگاه:

دستگاه کنتاکتور می تواند به سرعت کنتاکت ها را باز و بسته کند. دلیل اصلی طراحی این دستگاه، همین موضوع می باشد. این ویژگی سبب برخورد سریع کنتاکت های متحرک با کنتاکت های ثابت می شود. و در نتیجه سبب جهش کنتاکت های متحرک به سمت بالا می شود. در اکثر این دستگاه ها از طریق اتصالات دو راهه، سبب جلوگیری از جهش کنتاکت های متحرک می شوند. ممکن است جریان های مختلفی به بوبین دستگاه وارد شوند. یعنی جریان ورودی هم می تواند dc باشد و هم می تواند ac باشد. این جریان ها می توانند بین ۱۲ Vdc یا حتی ۱۲ Vac تا ۴۴۰ Vdc و ۶۹۰ Vac باشند.

بوبین های موجود در دستگاه مقدار اندکی از جریان موجود و جاری دستگاه را استفاده می‌کند. وجود مدارات اقتصادی در دستگاه سبب کم شدن این برق مصرفی و  کاهش هزینه برق هدر رفته شده است.

انواع کنتاکتور :

کنتاکتورها را می توان به دو دسته DC و AC تبدیل کرد. که هر یک از این دستگاه ها نیز بر اساس تیپ به انواع مختلفی تبدیل می شوند.

کنتاکتورهای AC بر اساس تیپ و طبق استاندارد بین المللی IEC/ EN 61095 شامل موارد زیر می باشند. و هر یک ویژگی های مختلفی دارند:

AC1/ AC2/ AC3/ AC4/ AC5/ AC5-b/ AC6-a, b/ AC7a, b/ AC8-a, b/ AC8-a, b/ AC11/ AC12/ AC13/ AC14/ AC15/ AC20/ AC21/ AC22/ AC23/ AC31-a, b/ AC33-a, b/ AC35-a, b/ AC36-a, b/ AC40/ AC41/ AC42/ AC43/ AC44/ AC45-a, b/ AC51/ AC52-a, b/ AC53-a, b/ AC55-a, b/ AC56-a, b/ AC58-a, b/ AC140

مثلا AC140 همان رله های کنتاکتور می باشند که قابلیت کنترل بارهای الکترومغناطیسی کم را دارند.

سری a در کوتاه مدت، فاقد جریان مقاومت هستند و از مدارات محافظت می کنند. در مقابل سری b دارای جریان مقاومت در کوتاه مدت می باشد. این سری نیز از مدارات محافظت می کنند.

کنتاکتورهای DC بر اساس تیپ و طبق استاندارد بین المللی IEC/ EN 61095 شامل موارد زیر می باشند. هر یک ویژگی های مختلفی دارند:

DC1/ DC2/ DC3/ DC4/ DC5/ DC11/ DC12/ DC12/ DC14/ DC20/ DC21/ DC22/ DC23

مثلا سری DC23 به منظور تعویض موتورهای سری (بارهای بسیار القایی) مورد استفاده قرار می گیرد.

 ویژگی های یک کنتاکتور خوب

• قابلیت تحمل جریان بالا (High Current Rating):

این ویژگی نشان دهنده توانایی کنتاکتور در تحمل جریان‌های بالا بوده و از خرابی ناگهانی در نتیجه جریان‌های بیش از حد جلوگیری می‌کند.

• دوام و مقاومت در برابر فشار وضربه (Durability and Shock Resistance):

کنتاکتور باید قادر به تحمل فشارهای مکانیکی و ضربات باشد تا در شرایط صنعتی سخت قابلیت عملکرد بهینه را ارائه دهد.

• عملکرد قابل اعتماد (Reliable Performance):

کنتاکتور باید به صورت پایدار و قابل اعتماد عمل کند، به طوری که بتواند تحت شرایط مختلف و در طولانی‌مدت عملکرد بدون اختلالی ارائه دهد.

• اندازه مناسب (Compact Size):

اندازه کنتاکتور باید به گونه‌ای باشد که امکان نصب و استفاده در فضای محدود صنایع را فراهم کند.

• مصرف انرژی کم (Low Power Consumption):

کنتاکتور باید انرژی کمی را مصرف کند تا از افزایش هزینه‌ها و تبدیل شدن به منبع گرما جلوگیری شود.

• حفاظت در برابر ولتاژهای بالا (High Voltage Protection):

وجود مکانیزم‌های حفاظتی در کنتاکتور برای جلوگیری از خطرات ناشی از ولتاژهای بالا بسیار حیاتی است.

• سازگاری با استانداردها (Compliance with Standards):

کنتاکتور باید با استانداردها و مقررات مربوطه سازگاری داشته باشد تا اطمینان از ایمنی و کارایی آن در طول زمان حاصل شود.

• قابلیت نصب و راه‌اندازی آسان (Easy Installation and Setup):

کنتاکتور باید دارای طراحی ساده و قابلیت نصب و راه‌اندازی آسان باشد تا زمان و هزینه‌های نصب و راه‌اندازی کاهش یابد.

• قابلیت تحمل در مقابل شرایط محیطی مختلف (Environmental Resistance):

این ویژگی نشان دهنده مقاومت کنتاکتور در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت، گرد و غبار، و دما است که برای استفاده در شرایط مختلف محیطی بسیار حیاتی است

قیمت کنتاکتور :

در مقایسه با رله ها چون کنتاکتور در ظرفیت های بالا استفاده می شود،قیمت بالاتری نیز دارد. زیرا دارای کارآیی، اندازه و راندمان بیشتری نسبت به رله است. برندهای مختلفی این دستگاه را تولید می کنند و انتخاب آن بستگی به نیاز شما دارد.  قیمت آن با توجه به برند و نوع دستگاه متفاوت می باشد. اگر قصد خرید دستگاه کنتاکتور را دارید، پیشنهاد ما به شما فروشگاه اینترنتی کنترل ۲۴ می باشد. کنترل ۲۴ یکی از معتبرترین و بهترین فروشگاه های اینترنتی در زمینه تجهیزات اتوماسیون صنعتی می باشد. شما می توانید به مراجعه به این سایت، انواع مختلف کنتاکتورها را با قیمت های مختلف مشاهده کنید.

نتیجه گیری

کنتاکتور ها در برند ها و قیمت های مختلفی در بازار وجود دارد. برخی از این برند ها اشنایدر ، هیمل ، ال اس ، چینت ، جی بی اچ ، پارس فانال ، هیوندای و… است.

برای خرید کنتاکتور به سایت کنترل۲۴ مراجعه کنید و یا از طریق لینک زیر با کارشناسان ما در ارتباط باشید.